Franchise Sözleşmesi, genel tanımı ile imtiyaz verenin belirli ya da belirsiz biz süreyle imtiyaz alana tescilli bir markasını kullanma yetkisi verdiği sözleşme tipidir. Bu kapsamda, Franchise Sözleşmeleri mal ve hizmetlerin belirli bir bölge ya da daha geniş bir alanda Franchise Verenin teknik bilgi birikiminin birden çok kişiye aynı kalite ve standartlarda ulaştırılabilmesi temellidir. Her iki tarafa da sürekli borç ilişkisi yükleyen Franchise Sözleşmeleri, 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu (“TBK”) ve 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) kapsamında özel olarak düzenlenmemiştir.

Bu çalışmamızda Franchise Alan tarafından uyulması gereken özel yükümlülükler incelenmiştir.

1. Franchise Veren’in Talimatlarına Uyma Yükümlülüğü

Franchise Alan, sözleşmenin kurulması sırasında ilgili markanın Franchise sisteminin detaylarına hâkim olmalı ve Franchise Veren’in aydınlatma yükümlülüğü kapsamında kendisine temin edilen bilgilerde eksik kalan husus olması halinde tamamlanmasını talep etmelidir. Hemen hemen tüm Franchise ilişkilerinde markanın işletme prensiplerini, standartlarını, çalışma koşullarını, müşteri ilişkilerini ve politikalarını belirleyen “çalışma kuralları” ve/veya “el kitabı” bulunmaktadır.

Anılan çalışma prensipleri işletmenin donanımı, ürünlerin hazırlanması, hizmetlerin sunulması, personel seçimi ve kıyafetleri, işletmenin ve mal veya hizmetlerin temizliği, reklam faaliyetleri, eğitim, konsept ve benzeri nitelikte müşterinin marka algısını oluşturan ve sürekliliğini sağlayan talimat ve kurallar bütünüdür. Aynı kurallar hizmetin veya malların sunumu ve sunum sonrası müşteri ilişkilerinin sağlanması hizmetlerini de kapsamaktadır.

Franchise Alan söz konusu talimatlar ve çalışma prensipleri kapsamında hizmetlerini ifa etmelidir. Franchise Veren, Franchise Alan’ın söz konusu talimatlara ve çalışma prensibine uygun hareket edip etmediğini denetleme hakkına sahiptir. Söz konusu denetim belirli zamanlarda olabileceği gibi habersiz olarak da yapılabilmektedir. Franchise Veren’in yekilisi yapmış olduğu denetim sırasında sözleşme, talimatlar, çalışma prensipleri ve/veya el kitabına aykırı olan hususları tutanak altına almalı, söz konusu tutanak Franchise Veren yetkilisi tarafından imzalanmalı aynı şekilde Franchise Alan’ın/yetkilisinin imzası da talep edilmelidir. İmzadan imtina edilmesi durumunda söz konusu husus tutanakta belirtilmelidir.

Yargıtay 11. Hukuk Dairesi’nin 2014/9988 Esas, 2015/638 Karar sayılı Kararında;

“Mahkemece, iddia, savunma, bilirkişi kök ve ek raporları ile tüm dosya kapsamına göre; imzalanan sözleşme hükümleri uyarınca… markasını kullanacak olan lisans alan davacının bu markayı kullandığı işletmede sunacağı ürünleri de davalı lisans verenden veya onun göstereceği firmadan temin etmek zorunda olduğu, bununla ilgili fiyatların yüksek olduğu şeklinde çekince ileri sürmesinin kabul edilemeyeceği, sadece davacıyı hedef alan yüksek bir fiyat politikası uygulanmadığı, aynı ürünlerin piyasada diğer firmalardan tedarikinde gerçekleşen fiyatların da bundan çok farklı olmadığı, tacir olan davacının eğer kabul edilemeyecek nitelikte görüyorsa bu sözleşme hükmünü baştan imzalamaması, sonradan bunun haksız olduğu düşüncesindeyse de gerekçelerini de bildirmek suretiyle lisans veren davacıyı temerrüde düşürmesi ve sözleşmeyi feshetmesi gerektiği, sözleşmede ve sözleşme eki olan işletme kılavuzunda davacının aldığı lisansın …. markasıyla kebap satışını içermediği, davacının izinsiz olarak işletmesinde kebap satışı gerçekleştirdiği, ihtara rağmen gereğinin yapılmadığı, 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesinin somut davada uygulanamayacağı, taraflar arasındaki sözleşmenin niteliği itibariyle tek tip fiyatla ürünlerin sunulmasını zorunlu olarak içerdiği, lisans alanın uyguladığı fiyatın lisans verenin belirlediği fiyattan az veya çok olmasının sonucu etkilemediği, davacının kendisini … sistemi dışında tutarak farklı bir işletim sistemi ve alo paket servis numarası kullandığı, bu hususun da lisans sözleşmesi hükümlerine aykırılık taşıdığı, fesih ihtarında belirtilen diğer hususların fesih sebebi kabul edilmediği, davalı lisans verenin sözleşmeyi feshetmesinin haklı bulunduğu gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiştir.

Kararı, davacı vekili temyiz etmiştir.

Dava dosyası içerisindeki bilgi ve belgelere, mahkeme kararının gerekçesinde dayanılan delillerin tartışılıp, değerlendirilmesinde usul ve yasaya aykırı bir yön bulunmamasına göre, davacı vekilinin tüm temyiz itirazları yerinde değildir.

SONUÇ: Yukarıda açıklanan nedenlerden dolayı, davacı vekilinin bütün temyiz itirazlarının reddiyle usul ve kanuna uygun bulunan hükmün ONANMASINA, … oybirliğiyle karar verildi.” şeklinde karar verilerek Franchise Alan’ın talimatlara uyma yükümlülüğüne aykırılık sebebiyle sözleşmenin feshi haklı bulunmuştur.

• Üçüncü Kişilerden Mal veya Hizmet Almama Yükümlülüğü

Franchise Sözleşmeleri niteliği itibariyle mal veya hizmetlerin orijinal halleriyle tüketicilere sunulabilmesinin tek yöntemidir. Mal veya hizmetlerin kalitesinin, özgünlüğünün ve tüketici gözündeki marka imajının korunabilmesi için aynı nitelikteki hizmet ve/veya ürünün, her defasında, her koşulda ve zamanda aynı şekilde sunulması esastır. Gerek mal gerekse hizmetler belirli bir araştırma, geliştirme, tecrübe sonucunda ortaya çıkmakta ve tüketicinin gözünde marka imajı bir bütün olarak oluşmaktadır. Franchising Sözleşmeleri belirli bir sistem altında düzenlenmediği için uygulanması ile ilgili farklı görüşler mevcuttur. Örneğin Franchise Alan’ın aynı kaliteyi sağlaması halinde muadil ürün kullanabileceğine ilişkin görüşler olsa da bu durum tamamen kişisel bir görüşten ibarettir. Zira marka algısı doğrudan Franchise Veren’in yıllara dayanan deneyimleri, araştırmaları ve hizmetleri sonucu tüketicide oluşmuş korunmaya muhtaç bir değerdir. Herhangi bir ürün veya hizmetin Franchise Alan’ın kendi takdirinde muadili ile değiştirilmesi aykırı kullanım oluşturduğu gibi ürün kalite ve güvenliğini de tehlikeye atmaktadır.

Gıda sektöründe faaliyet gösteren markalar için ürünler tariflerin uzun Ar-Ge çalışmaları sonucunda oluşturulması, tat, koku ve tadım sonrası tüketicide oluşan duygunun en üst seviyeye çıkartılması amacıyla yıllar süren çalışmalar sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bu kapsamda markalar en doğru bileşenleri oluşturmak amacıyla markadaki sayısız ürünü farklı formüllerle bir araya getirmekte ve en uygun olan bileşenleri anılan çalışmalar sonucu ortaya çıkartmaktadır.

Ürünün hazırlanmasında bileşenlerden herhangi birinin değiştirilmesi tüketicideki lezzet algısını riske atacağı gibi farklı tatların sunulması markanın yeknesaklık algısını da ortadan kaldıracaktır. Aynı şekilde gıda mühendisleri tarafından hazırlanan bu ürünlerin üçüncü kişilerden alınması sonucunda halk sağlığını tehlikeye atabilecek riskler ortaya çıkacağı için Franchise Veren tarafından oluşturulan formüllerin dışına çıkılması sağlık, güvenlik, marka algısını tehlikeye atacak unsurlardır. (Örneğin; daha ucuza aynı yağ oranına sahip fakat farklı bir marka süt tüketilmesi kremanın hazırlanması sırasında tat dengesini bozmuş ve ürünün çabuk bozulması ve ekşime şikayetlerine neden olmuştur. Franchise Veren bu durumu gizli müşteri uygulaması sırasında tespit etmiştir.)

Aynı şekilde tüketiciye sunulan herhangi bir teknolojik ya da mekanik ürünün gerek yedek parçaları gerek satış sonrası hizmetleri gerekse satışı sırasında markanın kriterleri dışına çıkılması ürün güvenliğini ve tüketicileri tehlikeye atacak unsurlardır. (Örneğin; uygulamada kâr etmek amacıyla bayilerin elektrikli araç şarj aletlerini üçüncü firmalardan tedarik ettiği bu nedenle şarj sırasında yangına sebep olduğu yapılan incelemelerde şarj aletlerinin Çin’de bulunan üçüncü taraf firmalara yarı fiyatına ürettirilerek mevcut şarj aletlerinin ise satış sonrası hizmet kapsamında tüketicilere satıldığı olaylar mevcuttur.)

Üçüncü kişilerden Franchise Veren’in onayı olmaksızın mal veya hizmet alınması sözleşme kapsamında ayrıca düzenlenmesi gereken bir yükümlülük olup aynı zamanda da mutlaka yaptırıma bağlanmalıdır.

Üçüncü kişilerden ürün ve hizmet temininin önüne geçmesi aynı zamanda diğer bayilerin/şubelerin rekabet etme olanağını ortadan kaldırmaktadır. Bu kapsamda, Franchise Veren’in söz konusu ihlali engellemesi aynı zamanda bir yükümlülüğüdür.

• Rekabet Etmeme ve Sır Saklama Yükümlülüğü

Franchise sistemine dâhil marka mal ve/veya hizmetlerini kullanma yetkisine ve özellikle işletme teknik ve sırlarına (know-how) vâkıf olan Franchise Alan’ın sadakat yükümlülüğünün bir sonucu olarak, Franchise Veren’in kendisine sunduğu marka mal ve/veya hizmetlerinden faydalanmak suretiyle Franchise Veren ile rekabet ilişkisi içerisine girmesi dürüstlük kurallarına aykırılık teşkil edecektir. Franchise Alan, sözleşmede kararlaştırılmamış olsa dahi Franchise Veren’in menfaatlerini koruma yükümlülüğünün bir parçası olarak sözleşme ilişkisi devam ettiği sürece ve sonrasında Franchise Veren’le rekabet etmeme yükümlülüğü altındadır.

Söz konusu yükümlülük dar anlamda düşünülmemelidir. Sözleşme öncesi, sözleşmenin devamı ve hatta sona ermesinden sonraki dönemde dahi gerek bölgesel gerekse zamansal olarak düzenlenmelidir.

Nitekim Rekabet Kurulu’nun 14.11.2019 tarihli ve 19-40/646-273 sayılı Kararında;

“Tebliğ çerçevesinde sözleşme konusu mal ya da hizmetlerle rekabet halindeki mal veya hizmetlere ilişkin olması, anlaşma süresince alıcının faaliyette bulunduğu tesis ya da arazi ile sınırlı olması ve sağlayıcı tarafından alıcıya devredilen know-how’ı korumak için zorunlu olması koşullarıyla alıcıya, anlaşmanın sona ermesinden itibaren bir yılı aşmamak kaydıyla rekabet etmeme yükümlülüğü getirilebilmektedir. Kamuya mal olmamış know how’ın kullanılmasına ve açıklanmasına ilişkin süresiz yasaklama hakkı saklıdır.” denilmek suretiyle kamuya mal olmamış know-how’ın kullanılmasına ve açıklanmasına ilişkin süresiz yasaklama hakkının mevcut olduğundan bahsedilmiştir.

Bunun yanında, Franchise Alan’ın sır saklama yükümlülüğünün kapsamı; hem belli bir zaman, emek ve işgücü harcanmaksızın kolaylıkla edinilemeyecek gizli olmayan know-how, hem sadece Franchise Veren’e özgü olan ve başkaları tarafından hukuki yollardan elde edilme imkânı bulunmayan gizli know-how, hem de Franchise Veren’in gizli tutulmasında menfaati olan ve açıklanması halinde zarar tehlikesi doğabilecek diğer her türlü olay ve bilgilerdir. Zira, know-how’a dâhil tüm bilgi ve tecrübeler ve üçüncü kişiler tarafından öğrenilmemesi gereken her bilgi Franchise sisteminin ekonomik değerini teşkil eder. Franchise Alan’ın sır saklama yükümlülüğü bilginin sır niteliği ve Franchise Veren’in de menfaati devam ettiği sürece devam edecektir.

• İşletme Faaliyeti Kapsamında Özen Yükümlülüğü

Franchise Alan faaliyetini yürütürken yürürlükte bulunan mevzuata uygun hareket etme yükümlülüğü altındadır. Söz konusu yükümlülük faaliyet belgesi, işletme ruhsatı, izin, onay vb. faaliyetin resmi olarak yürütülmesini sağlayan tüm resmi izin ve onayları kapsar.

Franchise Alan edimini bizzat ifayla yükümlü olup faaliyetleri kapsamında ödemekle yükümlü olduğu vergi, harç, resim vb. işletme yükümlülükleri yanı sıra çalıştırdığı personelin 4857 sayılı İş Kanunu ve ilgili mevzuat kapsamında maaş, Sosyal Güvenlik Kurumu primleri ve diğer haklarının tam olarak ödenmesinden doğrudan ve tek başına sorumludur.

Franchise Veren talep ettiği takdirde anılan yükümlülüklere ilişkin ispatlayıcı belgeler Franchise Alan tarafından sunulmalıdır. Bu bilgi notumuzda belirtmiş olduğumuz özen yükümlülüğü Franchise Sözleşmesi içerisinde ayrı bir başlık altında belirtilmeli ve ödemelere ilişkin talep edilen evrakın sunulmaması yaptırıma bağlanmalıdır. Franchise Alan sözleşmesel ilişki devam ettiği sürece iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uymalı ve aynı zamanda Franchise Veren tarafından uygulanan ilave bir tedbir varsa söz konusu tedbirleri de yerine getirmelidir.

•  Eğitimlere Katılma Yükümlülüğü

Franchise Sözleşmesi temelini oluşturan mal veya hizmetin Franchise Veren’in politika ve kurallarına uygun olarak aynı özgünlükte ve kalitede sunulabilmesinin temini amacıyla Franchise Veren dönem dönem eğitim vermek yükümlülüğü altındadır. Aynı şekilde Franchise Alan da bu eğitimlere katılma yükümlülüğü altındadır. Franchise Veren’in ispat yükü açısından eğitimlere katılan personelin imzasını almasında fayda olacaktır. Önemle belirtmek isteriz ki; gerek kitapçık/politika teslimi gerekse eğitim verildiğinin ispat yükü Franchise Veren üzerindedir.

Sonuç

Yukarıda belirtmiş olduğumuz Franchise Alan’ın özel nitelikli yükümlülükleri franchise ilişkisinin ve sözleşmesinin devamlılığı, marka algısının sürdürülmesi, tüketici nezdindeki güvenin sürekliliği açısından önem arz etmektedir. Bu nedenle, söz konusu yükümlülüklerin tüm franchise sözleşmeleri içerisinde özel olarak belirtilmesi ve ihlali hallerinin yaptırıma bağlanmasında hukuki fayda olacağı görüşündeyiz.

    Saygılarımızla,

DKND Hukuk Bürosu